Obecnie do najbardziej znanych pisarzy należą: Jostein Gaarder (1952-), Erik Fosnes Hansen (1965-) i Lars Saabye Christensen (1953-). Twórczość blisko 30 współczesnych pisarzy norweskich przetłumaczona została na ponad dziesięć języków obcych, a co roku kilkaset norweskich tytułów jest sprzedawanych wydawnictwom na całym świecie. Szczególną popularnością za granicą cieszą się autorki kryminałów, Norweżki Kim Småge, Unni Lindell i Karen Fossum. Natomiast Lars Saabye Christensen, Nikolaj Frobenius (1965-) i Erlend Loe (1969-) należą do współczesnych powieściopisarzy norweskich pisujących również scenariusze.
Silne więzy między krajami nordyckimi umacnia podobieństwo językowe i kulturowe. W ramach działań promujących literaturę nordycką, Nordycka Rada Ministrów – organizacja parasolowa zrzeszająca Islandię, Finlandię, Szwecję, Danię i Norwegię – każdego roku przyznaje literacką nagrodę pisarzowi pochodzącemu z jednego z tych pięciu krajów. Od 1962 roku, kiedy po raz pierwszy ustanowiono nagrodę, uhonorowanych zostało ośmioro wybitnych autorów z Norwegii: Tarjei Vesaas (1897-1970), Johan Borgen (1902-1979), Kjartan Fløgstad (1944-), Dag Solstad (1941-), Herbjørg Wassmo (1942-), Øystein Lønn (1936-), Jan Kjærstad (1953-) i Lars Saabye Christensen.
Dag Solstad (1941-) jest przez wielu uznawany za najlepszego norweskiego prozaika, jeśli chodzi o zdolność opisywania współczesnej świadomości. Napisał on blisko trzydzieści różnych książek, ale szczególnie kontrowersyjna jest jego wcześniejsza twórczość. Jest on jedynym pisarzem w Norwegii, którego trzykrotnie wyróżniono Nagrodą Krytyków Literackich.
Jedną z najbardziej poczytnych pisarek w Norwegii jest Herbjørg Wassmo (1942-).Była ona wielokrotnie nagradzana, w tym Literacką Nagrodą Rady Nordyckiej za Hudløs himmel (Nagie niebo, 1986) – ostatni tom jej trylogii o życiu Tory, córki niemieckiego żołnierza dorastającej u boku matki-Norweżki podczas II Wojny Światowej. Jej powieść Dinas bok (Księga Diny, 1989) została w 2002 roku zekranizowana, a odtwórcą głównej roli męskiej został Gérard Depardieu. Podobnie do powieści, film spotkał się z uznaniem międzynarodowych krytyków i był nominowany do kilku nagród.
Odkrywając na nowo powieść w krajach skandynawskich, Jan Kjærstad (1953-) posunął się doprawdy daleko. Książki Kjærstada są odzwierciedleniem jego poglądu, iż wszelka literatura jest konstruowana, tak więc w powieściach swych wykorzystuje ogrom własnej wiedzy w celu zabawiania czytelników fascynującymi epizodami. W 2001 roku Kjærstad otrzymał Literacką Nagrodę Rady Nordyckiej za Oppdageren (Odkrywca, 1999) – ostatni tom swojej trylogii o fikcyjnej postaci medialnej Jonasie Wergelandzie.
Najbardziej znanym dramatopisarzem norweskim, często nazywanym ojcem nowoczesnej dramaturgii, jest Henrik Ibsen (1828-1906). Mówi się, że utwory Ibsena zrewolucjonizowały rozwój techniki dramatycznej w Europie i Stanach Zjednoczonych. Jego sztuki cieszą się niezmienną popularnością i weszły na trwałe do stałego repertuaru teatrów na świecie.
Ibsen urodził się i wychował w Norwegii, ale przez długie lata wolał przebywać za granicą. We Włoszech i Niemczech spędził w sumie 27 lat. Nigdy jednak nie oddalał się za bardzo od środowiska, z którego pochodził, i wybierał Norwegię jako miejsce akcji swoich dramatów. W swoich utworach, będących analizą i krytyką społeczeństwa, Ibsen po mistrzowsku portretuje konflikt egzystencjalny i psychologiczny. Jego dzieła nadal są przedmiotem szeroko zakrojonych badań w Norwegii i za granicą.
Od czasów Ibsena zdążyło już wyrosnąć nowe pokolenie norweskich dramaturgów. Obecnie ponad 230 dramatopisarzy dostarcza materiały do teatrów, filmów, radia i telewizji. Spośród nich światowy rozgłos zyskali, między innymi, Cecilie Løveid (1951-) i Jon Fosse (1959-). Utwory Cecilie Løveid można scharakteryzować jako społeczno-modernistyczne. Løveid eksperymentuje ze stylem narracyjnym wraz z rozwijaniem wątków swoich opowieści o kobietach. Posługuje się liryzmem jako wyraźnym narzędziem eksperymentalnym, a sposób postrzegania przez nią kobiet można uznać za gałąź modernistycznego feminizmu. Løveid pisze również wiersze, słuchowiska radiowe i książki dla dzieci.
Jon Fosse (1959-) jest obecnie najbardziej popularnym współczesnym dramatopisarzem norweskim zarówno w kraju, jak i zagranicą. Jego utwory cechuje minimalizm, ścisła struktura i pełen powtórzeń styl balansujący gdzieś na granicy realizmu i absurdu. Poetyka języka znajduje się pod wyraźnym wpływem muzyki rockowej. W swoich dramatach Fosse zagłębia się w relacje międzyludzkie lub bada przyczyny ich braku. Fosse jest również autorem powieści, wierszy, esejów i literatury dziecięcej. Jego utwory zostały przetłumaczone na ponad 20 języków.
Norwegia może pochwalić się bogatą tradycją eseistyczną, sięgającą czasów duńsko-norweskiego pisarza Ludviga Holberga (1684-1754).
W latach 1380 – 1814 Norwegia wchodziła w skład unii politycznej z Danią. W tym czasie język duński zaczął być używany w literaturze i przez rząd. Urodzony w Norwegii Ludvig Holberg (1684-1754) odegrał kluczową rolę w tworzeniu wspólnej, duńsko-norweskiej tradycji literackiej. Błyskotliwe komedie Holberga wywarły największy wpływ na rozwój duńskiego dramatu, natomiast w Norwegii jego wpływ ogniskował się wokół piśmiennictwa historycznego i publicystyki literackiej (zob. Holberg wyd. Project Runeberg). Norwescy pisarze z drugiej połowy XVIII wieku uznawali się za kultywatorów klasyczno-humanistycznej spuścizny Holberga.
W 1814 Norwegia zawarła unię ze Szwecją. Związek ten trwał do 1905 roku, kiedy to Norwegia została uznana za suwerenne państwo. W XIX wieku wykształciły się dwie odmiany pisanego języka norweskiego. Bokmål („język książkowy”) był duńsko-norweską hybrydą, która powstała z przekształcenia fonetyki pisanego języka duńskiego w sposób odzwierciedlający norweską wymowę; Nynorsk („język nowonorweski”) został opracowany jako nowa forma lingwistyczna będąca kompilacją dialektów z zachodniej Norwegii. Eseje Holberga były źródłem ogromnego natchnienia dla Aasmunda Olavssona Vinje (1818-1870), który był jednym z pierwszych pisarzy wykorzystujących Nynorsk do celów literackich. Posługując się Nynorsk, Vinje układał zgrabne i prowokacyjne utwory, poruszające różnorakie zagadnienia od filozofii, przez politykę, aż po literaturę i język.
Wraz z upływem XIX wieku pojawiali się coraz to nowi, utalentowani norwescy eseiści. W okresie międzywojennym radykalni publicyści lewicowi posługiwali się zjadliwymi esejami, ażeby wyrazić swoje oddanie lub oburzenie kwestiami dotyczącymi wydarzeń kulturalnych i politycznych.
Bardziej współcześni norwescy prozaicy zaczęli propagować eseje filozoficzne. Hans Skjervheim (1926-) jest wybitnym autorem literatury faktu, który posługuje się esejami, aby w otwarty sposób przedstawiać złożone zagadnienia, omawiać je nie wykorzystując do tego języka akademickiego oraz zestawiać je z uniwersalnymi problemami człowieka.
W norweskich magazynach literackich eseje są szczególnie swobodnie wykorzystywane, a wielu norweskich autorów publikuje eseje literackie obok beletrystyki lub literatury faktu. Ponadto wielu pisarzy niebeletrystycznych wykorzystuje styl eseistyczny pisząc dla szerszej publiczności. Profesor Trond Berg Eriksen pisuje zarówno eseje, jak i podręczniki wprowadzające na temat historii myśli. Również publikacja profesora antropologii społecznej Thomasa Hyllanda Eriksena, zatytułowana Øyeblikkets tyranni (Tyrania chwili, 2001) ma charakter eseistyczny, który ma służyć lepszemu przekazaniu treści w jasny i przystępny sposób.
Norweska poezja liczy sobie ponad tysiąc lat, a jej korzenie sięgają twórczości skaldów z IX wieku. W średniowieczu powszechnie pisywano ballady, poezję okolicznościową i improwizowane wiersze zwane stev. Obok opowiadań ludowych, te anonimowe dzieła stanowią istotną część norweskiej literatury ludowej.
W miarę upowszechniania się edukacji – zwłaszcza wśród duchowieństwa – wykształcała się kolejna, ważna forma wyrazu lirycznego w Norwegii – hymny. Poezja odgrywała również istotną rolę w dojrzewaniu młodego narodu norweskiego na początku XIX wieku. Jeden z norweskich laureatów literackiej Nagrody Nobla, Bjørnstjerne Bjørnson (1832-1910), napisał wiersz zatytułowany Ja vi elsker dette landet („Tak, my kochamy ten kraj”). Utwór ten stał się później hymnem państwowym Norwegii i został po raz pierwszy wykonany 17 maja 1864 roku podczas obchodów norweskiego Dnia Konstytucji w Christianii (obecnie Oslo).
Na przełomie XX wieku Sigbjørn Obstfelder (1866-1900), poeta symbolizmu, był najbardziej znaczącym innowatorem w norweskiej poezji lirycznej. Jego utwory wyrażają zachwyt życiem i nacechowane są nastrojową, wielo-znaczeniową symboliką. Jednocześnie wydźwięk jego utworów jest wysoce osobisty, plasując autora wśród ważnych przedstawicieli wczesnego modernizmu. Do modernistów zaliczamy również Rolfa Jacobsena (1907-1994), którego debiutancki zbiór utworów pisanych wierszem wolnym Jord og Jern (Ziemia i żelazo, 1933) wciąż jest postrzegany jako ożywczo niekonwencjonalny. Zarówno utwory Obstfeldera, jak i Jacobsena tłumaczone są na wiele języków i uwzględniane w antologiach poezji obcojęzycznej jako wybitne przykłady europejskiego modernizmu.
Do pozostałych poetów lirycznych, cieszących się uznaniem nie tylko w ojczystym kraju, ale także poza jego granicami, należą: Olav H. Hauge (1908-1994) i Paal-Helge Haugen (1945-). Utwory Hauge’a są złudnie proste i wyraźnie nawiązują do twórczości Homera, klasycznych form chińskich i japońskich, literatury staroskandynawskiej i Biblii. Również utwory Paal-Helge Haugena często odznaczają się prostotą i antymetaforycznością. Haugen odkrywa poetycki potencjał nawet u najmniejszych istot i przedmiotów. Dzisiaj poezja nadal jest popularnym gatunkiem literackim w Norwegii i wielu współczesnych poetów świadomie posługuje się liryką jako środkiem wyrazu w celu zwiększenia głębi skojarzeń i muzyczności swoich utworów. Przedstawicielami najbardziej znaczącej poezji są Eldrid Lunden (1940-), Gro Dahle (1962-) i Tor Ulven (1953-1995).
W latach 60-tych XX w. norweska poezja przesunęła się bardziej w kierunku techniki nierytmicznej, modernistycznej i eksperymentalnej. Z kolei w latach 70-tych w poezji poruszano kwestie polityczne i społeczne, ale już dziesięć lat później zaczęły dominować w niej wartości estetyczne. W latach 90-tych XX w. dokonano świadomej syntezy tych dwóch trendów. Wielu liryków krytycznie wyrażało się o zawężonych upodobaniach poetów poprzednich dziesięcioleci, decydując się na nowatorskie połączenie polityki i estetyki, treści i formy. W zasadzie współczesna poezja w Norwegii odzwierciedla silną fascynację rzeczywistością, ale trudno jest zebrać tak ogromną różnorodność stylów i form wyrazu dzisiejszych poetów pod jedną wspólną kategorią.
Między 1903 a 1928 rokiem Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury uhonorowano trzech norweskich pisarzy. Dzieła tych autorów odegrały kluczową rolę w tworzeniu fundamentów współczesnej literatury norweskiej. W 1814 roku zerwana została trwająca 400 lat unia z Danią, lecz tylko po to, by jej miejsce zajęła unia ze Szwecją, która została rozwiązana dopiero w 1905 roku. Wraz ze zwiększaniem się ruchu narodowo-wyzwoleńczego, wzmagało się pragnienie budowania narodowej tradycji literackiej opartej nie na języku duńskim, ale norweskim.
Bjørnstjerne Bjørnson (1832-1910) zaczął publikować Bondefortellinger (Opowieści wiejskie) w latach 50-tych XIX wieku, wnosząc tym samym do norweskiej literatury nowego ducha i nowy styl narracji. Na twórczość Bjørnsona składają się poezja, opowiadania, powieści i dramaty. Działając w tym samym okresie, co współczesny mu dramaturg Henrik Ibsen (zob. „Dramat”), Bjørnson otrzymał w 1903 roku Nagrodę Nobla „będącą hołdem złożonym jego szlachetnie podniosłej i różnorodnej poezji, która zawsze wyróżniała się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha”. Bjørnson już we wczesnych latach swojej twórczości był również członkiem ruchu na rzecz utworzenia norweskiego teatru narodowego.
Drugi norweski laureat Nagrody Nobla, Knut Hamsun (1859-1952), zyskał światowy rozgłos w dziedzinie literatury autobiograficzną powieścią Sult (Głód), która wyznacza początek neoromantyzmu w Norwegii. Hamsun został uhonorowany Nagrodą Nobla w 1920 roku za powieść Markens Grøde (Błogosławieństwo ziemi) wydaną w 1917 roku. Twórczość Hamsuna jest determinowana głęboką awersją do cywilizacji oraz wiarą, że jedynym spełnieniem człowieka jest ziemia. Ten rodzaj prymitywizmu (a także towarzysząca mu nieufność do wszystkich nowoczesnych rzeczy) został najpełniej wyrażony właśnie w powieści Błogosławieństwo ziemi, często uznawanej za jego arcydzieło. Jego wcześniejsza twórczość zwykle koncentruje się na wyrzutkach i włóczęgach agresywnie nastawionych do cywilizacji. W środkowym etapie działalności literackiej Hamsuna agresywność ustępuje miejsca melancholijnej rezygnacji związanej z utratą młodości. Dzieła Hamsuna są uznawane za klasykę literatury norweskiej i należą do jednych z najczęściej tłumaczonych na inne języki norweskich utworów beletrystycznych. W entuzjastycznie przyjętej przez krytykę biografii Hamsuna (Enigma, życie Knuta Hamsuna, 1987), Robert Ferguson nazwał Hamsuna jednym z najbardziej znaczących i pomysłowych stylistów literackich ubiegłego wieku, stwierdzając, że praktycznie każdy z żyjących europejskich czy amerykańskich pisarzy świadomie lub podświadomie znajdował się pod wpływem powieści Hamsuna. Knut Hamsun napisał ponad 40 książek, z których część weszła na stałe do klasyki literatury.
Sigrid Undset (1882-1949) otrzymała Nagrodę Nobla w 1928 roku za przejmujący opis życia w średniowieczu. Jej trylogia Kristin Lavransdatter (1920-1922) (Krystyna córka Lawransa) została zaliczona do międzynarodowej klasyki. Undset była bardzo twórczą pisarką i mistrzynią fabuły, łączącą dogłębną znajomość historii z ogromną wnikliwością i zrozumieniem duszy człowieka. W latach 30-tych powieści Undset znalazły się w Niemczech na liście książek zakazanych, a ona sama została zmuszona do opuszczenia ojczystego kraju w wyniku inwazji wojsk nazistowskich na Norwegię podczas II Wojny Światowej. Emigracja do Stanów Zjednoczonych nie przeszkodziła jej we wspieraniu norweskiego ruchu oporu. Po wojnie Undset powróciła do Norwegii i w dowód uznania za swoją twórczość i niezłomny patriotyzm otrzymała Wielki Krzyż Orderu Świętego Olava. Jej dorobek obejmuje ponad 30 tytułów, a książki są tłumaczone na wiele języków.
Norweska literatura o tematyce podróżniczej i krajoznawczej jest tradycyjnie związana z odkryciami, badaniami oraz podbojami wrogich i trudnodostępnych terytoriów.
Pod koniec XIX wieku podróżowanie w celu przeżycia przygody i dokonania eksploracji nieodłącznie wiązało się z badaniami terenowymi. W Norwegii najlepszym tego przykładem byli badacze Fridtjof Nansen (1861-1930) i Roald Amundsen (1872-1928), którzy publikowali szczegółowe relacje ze swoich podróży. Nansen był płodnym pisarzem i często ilustrował swoje książki własnymi rysunkami. Wsród wydanych przez niego tytułów znajdują się: På ski over Grønland (Pierwszy przemarsz przez Grenlandię, 1890), Fram over Polhavet (Wśród nocy i lodów, 1897), Russland og freden (Rosja i pokój, 1927) oraz Gjennom Armenia (Armenia i Bliski Wschód, 1927). Amundsen również opublikował wiele książek, na przykład Sydpolen (Biegun Południowy, 1912) i Mitt liv som polarforsker (Moje życie badacza polarnego, 1927). Książki tych wyjątkowych ludzi nadal fascynują czytelników do dzisiejszego dnia.
Kolejnym niezmiernie popularnym norweskim podróżnikiem i pisarzem był Thor Heyerdahl (1914 -2002), którego naukowe ekspedycje transoceaniczne na Kon-Tiki, Ra i Tigris stały się źródłem pasjonujących relacji z podróży oraz filmów dokumentalnych. Heyerdahl wydał również szereg innych publikacji, opisujących jego badania prowadzone w połączeniu z podróżami.
Podróżnik i pisarz Helge Ingstad (1899-2001) odkrył ruiny staroskandynawskiej wioski niedaleko L’Anse aux Meadows na północnym wybrzeżu Nowej Funlandii, dowodząc w konsekwencji, że Wikingowie założyli osadę w Ameryce Północnej na 1000 lat przedtem. Ingstad opublikował szereg książek o swoich badaniach, w tym Landet under Leidarstjernen (1959; Ziemia pod Gwiazdą Polarną, 1965) oraz Vestervej til Vinland (1965, Na zachód do Vinlandu, 1969).
Bardziej współczesna norweska literatura o tematyce podróżniczej koncentruje się na przybliżaniu czytelnikom innych kultur. W swojej bestsellerowej powieści The Bookseller of Kabul (Księgarz z Kabulu) korespondentka wojenna Åsne Seierstad opisuje życie afgańskiej rodziny tuż po upadku Talibów.
Źródło: Ambasada Norwegii
Opracowanie: NORLA -Centrum Promocji Literatury Norweskiej za Granicą
